Η Ξάνθη, ένα συναρπαστικό σταυροδρόμι πολιτισμών και γεύσεων, προσφέρει μια ιδιαίτερα μεγάλη ποικιλία από ιδιαίτερα τοπικά προϊόντα που δεσπόζουν στα τοπικά, και όχι μόνο, τραπέζια.
Ξεκινώντας από τα τυροκομικά προϊόντα, ξεχωρίζει το κασέρι ΠΟΠ Ξάνθης, ιδιαίτερα αγαπητό στη Βόρεια Ελλάδα, το οποίο παράγεται μέσω της τεχνικής της θερμαινόμενης τυρόμαζας, κυρίως από πρόβειο γάλα. Στην ευρύτερη περιοχή παράγονται επίσης φέτα ΠΟΠ, γραβιέρα, κεφαλοτύρι, καθώς και βούτυρο.
Όσον αφορά τα αλλαντικά της Ξάνθης, πρωταγωνιστής της κατηγορίας δεν είναι άλλος από τον φημισμένο καβουρμά, λέξη τουρκικής προέλευσης απ’ όπου και το «καβουρδίζω». Αυτό το εξαιρετικό, «μερακλίδικο» έδεσμα παρασκευάζεται με κρέας βοδινό, βουβαλίσιο, πρόβειο και χοιρινό ενώ η χρήση μπαχαρικών ποικίλλει ανάλογα με τον τόπο και τον παραγωγό, μπορεί να απουσιάζει τελείως ή να κάνει έντονη την παρουσία της. Οι τυποποιημένοι καβουρμάδες συσκευάζονται σε κυλινδρική μορφή ενώ οι σπιτικές παρασκευές φυλάσσονται σε δοχεία, καλυμμένες με το λίπος τους. Στα τοπικά αλλαντοποιία ο επισκέπτης θα βρει επίσης διαφόρων ειδών λουκάνικα, πικάντικο σουτζούκι, φρέσκο ή ωριμασμένο καθώς και εξαιρετικά σαλάμια.
Φημισμένος είναι και ο νηστίσιμος θρακιώτικος τραχανάς που παρασκευάζεται με φρέσκα λαχανικά και ταχίνι από ντόπιο σουσάμι ενώ συχνά, με την προσθήκη πιπεριάς, γίνεται αρκετά καυτερός. Από μικρές μονάδες παράγονται επίσης γλυκός και ξινός τραχανάς, κουσκούς, πλιγούρι, πέτουρα και ουμάτς (τριφτή ζύμη που θυμίζει λευκό τραχανά).
Στον Δήμο Αβδήρων αναβιώνει επίσης η καλλιέργεια σησαμιού, η οποία άκμαζε μέχρι και τη δεκαετία του ’70. Εξαιτίας των νέων διατροφικών τάσεων και της στροφής στην υγιεινή διατροφή αναζωπυρώθηκε το ενδιαφέρον των καλλιεργητών και πλέον έχει ξεκινήσει και η παραγωγή ταχινιού από το εξαιρετικής ποιότητας ντόπιο σουσάμι.
Στα υψηλής ποιότητας Ξανθιώτικα προϊόντα συγκαταλέγεται ακόμη το πετιμέζι, το οποίο επανάφερε στο προσκήνιο το 2006 ο γυναικείος συνεταιρισμός στη Γενισέα με την παρασκευή κυρίως αλειμμάτων, αλλά και γνωστές ποικιλίες άγριων μανιταριών.
Η αναζήτηση τους, το κυνήγι της τρούφας, όπως και η καλλιέργεια κάποιων ήμερων ποικιλιών έχουν αναδείξει τη Ξάνθη σε μία από τις πιο πλούσιες σε παραγωγή μανιταριών περιοχές. Κάποια από τα άγρια μανιτάρια που ευδοκιμούν στην περιοχή είναι το βασιλομανίταρο, γνωστό και ως porcini, το καισαρικό, οι κανθαρίσκοι, το κέρας της Αμάλθειας ή τρομπέτα, το μοσχομανίταρο και ο μαράσμιος, όπως και το νόστιμο άγριο μανιταράκι ή δαχτυλίδι της νεράιδας.
Στα βουνά της περιοχής, από τον Φεβρουάριο μέχρι και τον Μάρτιο, όταν αρχίζουν να λιώνουν τα χιόνια, μπορεί κανείς να συναντήσει και τον άγριο κρόκο Ροδόπης, ο οποίος ξεχωρίζει για το χαρακτηριστικό του άρωμα, την ιδιαίτερη γεύση του αλλά και τις θεραπευτικές του ιδιότητες.
Στους διατροφικούς θησαυρούς της Ξάνθης ανήκει και το καλαμπόκι, η καλλιέργεια του οποίου συνεχίζει να είναι η δεύτερη πιο διαδεδομένη μετά τον καπνό. Αλλά και τα θαλασσινά δεν λείπουν από τα τραπέζια του τόπου καθώς οι ψαράδες του Πόρτο Λάγος ψαρεύουν κέφαλους, γαρίδες και καραβίδες εξαιρετικής ποιότητας, ενώ φτιάχνουν κα το δικό τους αυγοτάραχο.
Στους υγροτόπους της Ξάνθης υπάρχουν αλυκές, όπου παράγεται υψηλής ποιότητας αλάτι μέσω μίας διαδικασίας που ξεκινά κάθε χρόνο από τον Μάρτιο – Απρίλιο και ολοκληρώνεται τον Οκτώβριο. Αρχικά το θαλασσινό νερό αντλείται από τη λιμνοθάλασσα τροφοδοτώντας τις λεκάνες (τηγάνια) για να προχωρήσει από εκεί στις υπόλοιπες. Το μικρό βάθος του νερού, η υψηλή περιεκτικότητα σε φυσικά στοιχεία και οι κλιματολογικές συνθήκες της περιοχής δημιουργούν μια φυσική διαδικασία κρυστάλλωσης του αλατιού. Στη συνέχεια, το αλάτι συγκεντρώνεται σε σωρούς και αφού ολοκληρωθεί η διαδικασία της πλύσης μεταφέρεται σε υπαίθριες αποθήκες σχηματίζοντας τεράστιους κωνικούς, κατάλευκους αλατοσωρούς.
Για το τέλος αφήνουμε, τι άλλο;, τα γλυκά και τα επιδόρπια της Ξάνθης. Σεκέρ παρέ και καζάν ντιπί, μοναδικά σιροπιαστά με καρύδια ή με φιστίκι, όπως μπακλαβαδάκια, κανταΐφια, σαραγλί, αλλά και σουτζούκ λουκούμ με μούστο και καρύδια συναγωνίζονται σε γεύση τις διάσημες σοκολατένιες καριόκες, που πρωτοεμφανίστηκαν στην Ξάνθη, τα σοκολατένια «ανώμαλα» και τα νουγκά.
Πολύ δυνατός σε γεύση και άρωμα είναι και ο φρεσκοκομμένος ελληνικός καφές της περιοχής, ενώ αξίζει να δοκιμάσει κανείς και τον πληθωρικό ντουντουρμά, το πλούσιο πολίτικο παγωτό που μοσχοβολάει σαλέπι.
