Ένα από τα σημαντικότερα προσκυνήματα της Ελλάδας βρίσκεται στη Νέα Καρβάλη, μία παραθαλάσσια κωμόπολη με ιδιαίτερα μακραίωνη ιστορία, που απέχει 12 περίπου χιλιόμετρα ανατολικά από την πόλη της Καβάλας.
Στην Νέα Καρβάλη μετεγκαταστάθηκαν πρόσφυγες από την Καππαδοκία τον Αύγουστο του 1924, δύο χρόνια μετά από την παραμονή τους σε σκηνές βόρεια του οικισμού, στην περιοχή Τσινάρ Ντερέ (Λεύκη).
Μαζί τους μετέφεραν έναν ανεκτίμητο θησαυρό: το ιερό σκήνωμα του Γρηγορίου του Θεολόγου, ενός από τους μεγαλύτερους Πατέρες της Εκκλησίας μας. Οι άνθρωποι αυτοί κατάφεραν να διασώσουν με ευλάβεια και πολύ κόπο το μεγαλύτερο μέρος των λειψάνων του Αγίου, τα οποία βρισκόντουσαν αρχικά στην πατρίδα τους από το 390μ.Χ., στον ομώνυμο ναό του, μαζί με ιερά κειμήλια της πατρίδας τους.
Προς τιμήν του Αγίου και Μεγάλου Ιεράρχη έχτισαν στη συνέχεια Ναό στη Νέα Καρβάλη, ο οποίος είναι πιστό αντίγραφο του ιερού ναού του Αγίου Γρηγορίου που βρίσκεται στο Γκέλβερι της Μικράς Ασίας. Από τότε φυλάσσονται εδώ τα σκηνώματα του Αγίου και της οικογένειας του.
Η κατασκευή του Άγιου Γρηγορίου άρχισε το 1928 και εγκαινιάσθηκε στις 27-7-1950, από τον τότε Μητροπολίτη Χρυσόστομο, τον μετέπειτα αρχιεπίσκοπο Αθηνών. Από το 1973 έχει καθιερωθεί ως ιερό Προσκύνημα και γιορτάζει στις 25 Ιανουαρίου του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου, στις 14 Σεπτεμβρίου της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού και στις 27 Ιουλίου του Αγίου Παντελεήμωνος.
Αρχιτεκτονικά ο ναός είναι σταυροειδής με τρούλο και δύο κωδωνοστάσια ενώ στο εσωτερικό του φυλάσσεται ένα ακόμη σημαντικό κειμήλιο, ο Τίμιος Σταυρός, όπου είναι ενσωματωμένο και τεμάχιο από το Τίμιο Ξύλο του Κυρίου.
25η Ιανουαρίου - Ημέρα γιορτής και μνήμης
Η γιορτή του Αγίου Γρηγορίου είναι ένα ξεχωριστό γεγονός με ιδιαίτερη σημασία για τους πρόσφυγες της Καβάλας και της ανατολικής Μακεδονίας. Κάθε χρόνο, παραμονή της γιορτής, στις 24 Ιανουαρίου, τελείται Μέγας Εσπερινός και στη συνέχεια Αγρυπνία. Ανήμερα της εορτής του, το πρωί, διεξάγεται Θεία Λειτουργία και γίνεται Περιφορά του Σκηνώματος στα σοκάκια του χωριού. Στη συνέχεια, τοποθετείται για το Ιερό Προσκύνημα στον πρόναο της Εκκλησίας, όπου και συρρέουν μέχρι αργά τα πλήθη των πιστών.
Η ημέρα αυτή, είναι και ημέρα μνήμης, καθώς από γενιά σε γενιά μεταφέρονται οι μαρτυρίες και οι εικόνες του ξεριζωμού των προσφύγων που εγκατέλειψαν τα πάτρια εδάφη και εγκαταστάθηκαν στην Καβάλα, ιδρύοντας τη Νέα Καρβάλη.
Ο επισκέπτης που θα βρεθεί στην περιοχή εκείνες τις μέρες θα δει πλήθη προσκυνητών από κάθε γωνιά της Ελλάδας. Ανάμεσα τους κάποιες δεκάδες θα θελήσουν να πραγματοποιήσουν το προσωπικό τους τάμα, διανύοντας με τα πόδια απόσταση 12 χιλιομέτρων περίπου, από την Καβάλα μέχρι τη Νέα Καρβάλη.