Ένας μοναδικός στο είδος του οικισμός, οι Μεταξάδες Έβρου, κλέβουν την καρδιά του επισκέπτη καθώς αποτελούν το πετρόχτιστο «στολίδι» της περιοχής.
Το παραδοσιακό αυτό χωριό είναι χτισμένο σε μια καταπράσινη πλαγιά, ύψους 120 μέτρων, στο βορειοδυτικό τμήμα του νομού Έβρου. Οι Μεταξάδες αποτελούν τον πιο γραφικό οικισμό της ευρύτερης περιοχής, λόγω της παραδοσιακής πέτρινης αρχιτεκτονικής τους, της οποίας βασικό χαρακτηριστικό είναι η λιθόπετρα, με την οποία οι κάτοικοι συνήθιζαν να χτίζουν τα σπίτια τους. Παρόμοια αρχιτεκτονική παρατηρείται και στα γειτονικά χωριά Αβδέλλα, Παλιούρι και Αλεποχώρι.
Το αρχικό όνομα του χωριού, «Τουκμάκι», προέρχεται από τον πρώτο κάτοικο που έχτισε το σπίτι του, τον Δημήτριο Τουκμακτσή (ή Τουκμακιώτη). Τουκμάκι εδώ έλεγαν το σφυρί των μαστόρων που δούλευαν την πέτρα και της έδιναν σχήμα. Το χωριό μέχρι σήμερα διαθέτει αυτή τη μοναδική ιδιομορφία που το κάνει να ξεχωρίζει μέσα στην καταπράσινη πλαγιά: είναι πετρόχτιστο και μοναδικό, γεμάτο από αρχιτεκτονικά αριστουργήματα που φανερώνουν την παλιά ασχολία των κατοίκων, αλλά και τα αποθέματα πέτρας που χρησιμοποιήθηκαν ως πρώτη ύλη για την κατασκευή και την εξωτερική μόνωση των σπιτιών του χωριού. Το σημερινό όνομα Μεταξάδες, του δόθηκε εξαιτίας του μεταξιού που παραγόταν από την ενασχόληση των κατοίκων με τη σηροτροφία, η οποία ήταν και η βασική τους απασχόληση μέχρι το 1921.
Η ιστορία του χωριού
Οι Μεταξάδες είναι από τα πιο παλιά Βυζαντινοχώρια. Το χωριό από τα 1361 έως το 1915 βρισκόταν υπό τουρκική και ρωσική κατοχή ενώ κατά την περίοδο αυτή στην ευρύτερη περιοχή εγκαταστάθηκαν Τούρκοι και γενικά μουσουλμάνοι έποικοι. Στους νεότερους χρόνους εγκαταστάθηκαν και Τουρκαρβανίτες πρόσφυγες από τη Σερβία. Από το 1915 και έως την ενσωμάτωση της περιοχής στην Ελλάδα, οι Μεταξάδες τέλεσαν υπό Βουλγαρική κατοχή.
Η λιθοξοϊκή τέχνη
Σύμφωνα με την παραδοσιακή αρχιτεκτονική της Θράκης, οι λίθοι χρησιμοποιούνται ως αφανή δομικά υλικά που διασφαλίζουν μεγάλη αντοχή. Στην περίπτωση όμως των Μεταξάδων, η λιθοξοϊκή τέχνη επέτρεψε στις παραδοσιακές λιθοδομές να ξεχωρίζουν λόγω της αριστοτεχνίας τους. Το υψηλό αισθητικό αποτέλεσμα είχε ως αποτέλεσμα οι τεχνίτες των Μεταξάδων να γίνουν οι κορυφαίοι μάστορες πέτρας σε όλον τον Έβρο.
Η λιθοξοϊκή τέχνη των Μεταξάδων αποτελεί μία αλυσίδα παραγωγής, από τα λατομεία στην καθημερινή ζωή, η οποία λειτουργεί αδιάλειπτα, τουλάχιστον από τον 19ο αι. Αποτελεί υποδειγματική μορφή οργάνωσης της τοπικής οικονομίας, και συνδυάζει την τοπική πρώτη ύλης υψηλής ποιότητας που βρίσκεται σε αφθονία με την αριστοτεχνία των ντόπιων τεχνιτών που κρατιέται ζωντανή εδώ και αιώνες.
Εκτός από τα πετρόχτιστα σπίτια του οικισμού που είναι από μόνα τους αξιοθέατα , στο χωριό υπάρχει και η αξιόλογη μεταβυζαντινή εκκλησία του Αγίου Αθανασίου, χτισμένη το 1695.
Χριστουγεννιάτικα έθιμα των Μεταξάδων
Η περιοχή των Μεταξάδων διατηρεί ευλαβικά ήθη και έθιμα, τόσο θρησκευτικά όσο και εποχικά, τα οποία κρατούν αναμμένη τη φλόγα της παράδοσης του τόπου.
Την περίοδο των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς, οι Μεταξάδες προετοιμάζονται από την προπαραμονή της μεγάλης γιορτής. Σύμφωνα με την παράδοση οι νοικοκυρές θυμιατίζουν τα σπίτια καλωσορίζοντας τους καλικάντζαρους και το βράδυ οι άντρες γυρνάνε στα «κόλιαντα». Δεν τραγουδάνε βέβαια, αλλά χωρίς να κάνουν θόρυβο παίρνουν από τις αυλές των σπιτιών κάρα, αυλόπορτες και ότι άλλο αντικείμενο μικρό ή μεγάλο ξεχάσουν οι ιδιοκτήτες των σπιτιών έξω. Έπειτα τα συγκεντρώνουν στην πλατεία του χωριού και από εκεί τα παίρνουν πάλι οι ιδιοκτήτες την επόμενη μέρα αφού πρώτα αφήσουν κάποιο αντίτιμο.
Την παραμονή το πρωί ξεκινάει η σφαγή των γουρουνιών ενώ τα μικρά παιδάκια λένε τα κάλαντα. Το βράδυ στο τραπέζι, όπου υπάρχουν εννιά νηστίσιμα φαγητά, συγκεντρώνεται όλη η οικογένεια να δειπνήσει περιμένοντας τους Χριστοϊαννάδες. Αυτοί είναι παλικάρια του χωριού που λένε τα Χριστόϊαννα (κάλαντα) το βράδυ της παραμονής με αφετηρία το Εκκλησάκι του Αγίου Αθανασίου. Στη συνέχεια γυρνάνε σε όλο το χωριό, τραγουδώντας κατά ομάδες τα κάλαντα, διαφορετικά σε κάθε σπίτι, ανάλογα με την ηλικία, την οικογενειακή κατάσταση, την εργασία του κάθε νοικοκύρη.
